Historia Polskiej Rady Szkolnej w Montrealu

Na początku dwudziestego wieku zaczęli przyjeżdżać do Montrealu Polacy, którzy zamieszkali w dwóch dzielnicach: wschodniej – Hochelaga i południowo-zachodniej – Point St. Charles. W tych też dzielnicach powstały pierwsze polskie kościoły, pierwsze organizacje polonijne i pierwsze polskie szkoły w Montrealu. Proboszcz parafii Matki Boskiej Częstochowskiej ks. Franciszek Pyznar, O.F.M.Conv. powiedział do swoich parafian: „Pamiętajmy, że ten naród, który dba o szkołę, godny jest szacunku i poważania. Że ten naród postępuje naprzód, który się uczy i kształci. Że ten naród jest szczęśliwy, który posiada oświatę. Naród, który majątek oddaje na szkoły, składa pieniądze na najlepszy procent.”

On właśnie, mimo wielkich trudności, doprowadził w 1915 roku do otwarcia szkół z językiem polskim. Uczyło wtedy dwóch nauczycieli, opłacanych przez katolicki wydział szkolny. Program w języku polskim obejmował 32 godziny tygodniowo. Uczono również języka francuskiego i angielskiego.

Dzięki staraniom ks. Pyznara, w 1917 roku założono pierwsze klasy polskie w dzielnicy Point St. Charles. W 1935 roku powstała szkoła w Ville Emard. W 1951 roku powstała następna szkoła, zorganizowana przez Stowarzyszenie Emigrantów Wojennych. Szkoła ta, parę lat później, została nazwana imieniem Emilii Plater.

W 1952 roku przy parafii Matki Boskiej Częstochowskiej, w miejsce poprzedniej szkoły, która przestała istnieć, o. Bernard Kaźmierczyk zorganizował szkołę, której prowadzenie powierzył Siostrom Zmartwychwstankom. Szkoła, która działała przy Związku Weteranów Polskich w Montrealu, otrzymała imię księdza Stanisława Konarskiego.

W roku 1954, w okresie powstania Polskiej Rady Szkolnej w Montrealu, działało 5 szkół, nazywanych kursami języka polskiego, w których pobierało naukę 212 uczniów.

Kolejno powstawały następujące szkoły:

• 1954 – Szkoła im. Władysława Reymonta

• 1955 – Szkoła im. Marii Konopnickiej

• 1955 – Szkoła im. Królowej Jadwigi

• 1958 – Szkoła Sobotnia Św. Trójcy

• 1961 – Szkoła im. I.J. Paderewskiego

• 1963 – Szkoła im. Marii Curie-Skłodowskiej

• 1966 – Liceum im. Adama Mickiewicza

• 1968 – Liceum im. Królowej Jadwigi

• 1985 – Szkoła im. Jana Pawła II

W swoich początkach każda szkoła sobotnia pracowała według własnego programu, zdolności organizacyjnych, kwalifikacji nauczycieli oraz ilości posiadanych i stosowanych pomocy szkolnych. Poziom tych szkół był bardzo zróżnicowany. Wiele osób rozumiało potrzebę ujednolicenia polskiego szkolnictwa na terenie Montrealu, ujęcia go w jedną całość organizacyjną. Z tego powodu zrodziła się myśl założenia organizacji, która by skupiała wszystkie szkoły, dbała o ich potrzeby oraz kierowała ich pracą.

29 marca 1954 roku odbyło się pierwsze zebranie grupy pionierów polskiego szkolnictwa w Montrealu, a 10 maja 1954 r. powstał pierwszy zarząd organizacji, która przyjęła nazwę Polska Rada Szkolna. Do zarządu zostały wybrane następujące osoby: prof. Mieczysław Nawojski – prezes oraz Władysław Karasiński, Franciszek Gryszówka, ks. Kazimierz Gubała, Franciszek Bohyrycz.

Do współpracy z Radą dołączyli przedstawiciele prasy polonijnej: Zbigniew Waruszyński i Adam Juryk, a w póniejszym okresie Ireneusz Popławski.

Lista prezesów Polskiej Rady Szkolnej (daty przybliżone):

• 1954 – Mieczysław Nawojski

• 1955 – Irena Smodlibowska

• 1957 – dr Mieczysław Sangowicz

• 1960 – Róża Siemieńska

• 1961 – Elżbieta O’Rourke

• 1963 – Ewa Czetwertyńska

• 1965 – Irena Dziembowska

• 1967 – Stefan Padowcz

• 1969 – dr Maria Domaradzka

• 1971 – Wanda de Roussan

• 1974 – Stanisław Makuch

• 1976 – Irena Romanowska

• 1980 – Jadwiga Van Spall

• 1994 – Weronika Schab

• 2013 – Lidia Pacak (obecnie)

Po powstaniu Rady Szkolnej, w przeciągu 5 lat zorganizowano 4 nowe szkoły. Przyczyniła się także do tego fala emigrantów z lat 50-tych.

Rok / Ilość szkół / Ilość uczniów:
1954 / 5 / 212
1959 / 9 / 630

Hasłem tych czasów było: „Ani jedno dziecko członków organizacji kongresowych nie może pozostać poza polskim szkolnictwem sobotnim” zdało egzamin i sprawdziło się w praktyce.

Polska Rada Szkolna zadbała o skoordynowanie programu nauczania dla wszystkich szkół, dbała o angażowanie nauczycieli, służyła im pomocą w rozwiązywaniu problemów.

Jednym z najważniejszych osiągnięć było uznanie w 1957 roku Polskiej Rady Szkolnej przez kanadyjskie władze oświatowe – Commission des Écoles Catholiques de Montréal, Service de Néo-Canadiens, jako reprezentacji polskiego szkolnictwa w Montrealu. Od tego momentu wszystkie wnioski o angażowanie nauczycieli do pracy w polskich szkołach Rada przedstawiała do zatwierdzenia kanadyjskim władzom oświatowym – i zawsze były przyjmowane.

Rada miała możliwość regulowania podstaw finansowych każdej szkoły, ustalała liczbę klas i etatów nauczycieli. Kanadyjskie władze oświatowe udostępniały bezpłatnie lokale oraz opłacały nauczycieli (jeden na 25 uczniów). W zamian za to szkoły zobowiązane były uczyć języka francuskiego przez 45 minut w każdą sobotę – co przy 3 godzinach nauki było dużym obciążeniem programu polskiego. Jednocześnie nasi uczniowie z dziennych szkół angielskich mieli możliwość rozpoczęcia nauki języka francuskiego. Programem tym objęte były nasze szkoły do 1966 roku

Pod koniec lat 50-tych Rada starała się zainteresować nauką młodzież starszą. W roku 1958/59 uruchomiono kurs gimnazjalny im. ks. Skorupki. Po krótkim czasie kurs rozwiązano z powodu braku kwalifikowanych nauczycieli i dużej odległości szkoły od środowisk polonijnych.

W latach 1963/64 powzięto następną próbę przyciągnięcia młodzieży do szkoły sobotniej. Zorganizowano „Klub młodzieży” przy szkole im. Emilii Plater, w którym prowadzono lekcje literatury i działalność artystyczną. Klub wystawił dwie sztuki. Z braku funduszy na utrzymanie instruktorki oraz małej liczby zainteresowanych, po pewnym czasie klub został rozwiązany.

W czasie kadencji przewodniczącej Ireny Dziembowskiej podjęto decyzję ponownego zorganizowania kursu języka polskiego dla młodzieży szkół średnich. Na jesieni 1966 roku rozpoczęto lekcje w Liceum im. Adama Mickiewicza. Od trzech lat liceum ma siedzibę przy szkole im. Jana Pawła II.

Dwa lata później, w roku szkolnym 1968/69, z inicjatywy s. Terezji Gołębiowskiej został zorganizowany kurs licealny przedmiotów ojczystych. Początkowo zajęcia odbywały się w siedzibie Sióstr Zmartwychwstanek, a po roku zostały przeniesione do szkoły im. Królowej Jadwigi i kurs otrzymał nazwę: Liceum Królowej Jadwigi.

Do chwili obecnej dyplom ukończenia Liceum Królowej Jadwigi otrzymało 436 absolwentów. Na kursach licealnych kadra pracuje nad pobudzeniem w młodzieży świadomości narodowej poprzez poznanie literatury pięknej i dziejów ojczystych. Równocześnie młodzież uczestniczy w pogadankach o organizacjach polonijnych.

Lata 60-te były pięknym okresem w pracy polonijnych szkół. Cała Polonia przygotowywała się do obchodów 1000-lecia istnienia i chrztu Polski oraz do obchodów 175. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Pod opieką Polskiej Rady Szkolnej wszystkie szkoły włączyły się do uroczystości ze swoimi programami.

Rada Szkolna i szkoły włączyły się do projektu budowy Pomnika Kopernika. W 1968 roku opracowano i wydano pierwsze jednolite programy nauczania dla szkół podstawowych. Wprowadzono obowiązek prowadzenia dziennika przez każdego nauczyciela. Sprowadzono podręczniki z Anglii i Toronto. Organizowano pogadanki pedagogiczne i dyskusje dla nauczycieli oraz obowiązkowe lekcje pokazowe.

Przez kilka lat organizowano na zakończenie roku szkolnego wielką „Galę” w Plateau Hall z udziałem wszystkich szkół, z własnymi programami przygotowanymi przez każdą z nich.

W czasie prezesury pani Wandy de Roussan, na jesieni 1972 roku, w Montrealu odbył się Zjazd Związku Nauczycielstwa Polskiego z całej Kanady. Pani Wanda napisała we wspomnieniach:

„Zjazd był wyjątkowo udany dzięki mobilizacji wszystkich członków Rady Szkolnej, czego owocem było sprawne zakwaterowanie wszystkich gości, udział członków rządu, wystawa w Bibliotece Narodowej poloników w języku francuskim, wędzarnie miasta, a przede wszystkim ciekawe i owocne obrady.”

Rok szkolny 1972/73 – w Montrealu pracowało 13 szkół:

• Kursy Licealne im. A. Mickiewicza

• Szkoła im. F. Chopina

• Szkoła im. J. Słowackiego

• Szkoła im. M. Curie-Skłodowskiej

• Szkoła im. Królowej Jadwigi

• Szkoła im. St. Konarskiego

• Szkoła im. Wł. Reymonta

• Szkoła im. E. Plater

• Szkoła im. I. Paderewskiego

• Szkoła im. Matki Boskiej Częstochowskiej

• Szkoła im. M. Konopnickiej

• Kursy Licealne im. Królowej Jadwigi

• Szkoła im. gen. Wł. Sikorskiego

W drugiej połowie lat 70-tych funkcję przewodniczącego objął Stanisław Makuch. Jego ideą było połączenie wszystkich szkół i stworzenie jednej – Szkoły Polonii.

Liczba uczniów w istniejących szkołach poważnie się zmniejszała, głównie z powodu słabego napływu Polaków do Montrealu. Od 1966 roku zarząd płacił czynsz za lokale szkolne, który co roku był wyższy. W tych warunkach, aby obniżyć koszty utrzymania, doszło do łączenia małych szkół z większymi. Szkoła Polonii nie powstała.

Rok 1966 był ostatnim rokiem, w którym szkoły były objęte pomocą kanadyjskich władz oświatowych.

W czasie kadencji Ireny Romanowskiej starano się o dodatkowe fundusze na potrzeby szkolnictwa. W tym celu wydrukowano karty świąteczne, które sprzedawano na jarmarku Komitetu Pomocy Dzieciom Polskim.

Na początku lat 80-tych do Montrealu przybyła nowa fala emigrantów Polaków, a z nimi dzieci. Dzieci te trafiły do polskich szkół, liczba uczniów powoli wzrastała. Niestety, czynsze za szkoły wzrastały również. W tych latach Rada Szkolna otrzymała pomoc z Ministerstwa Imigracji (QC) oraz z Ministerstwa Wielokulturowości z Ottawy.

W październiku 1980 roku przewodniczącą została wybrana Jadwiga Van Spall. Osiągnięciem tej kadencji było załatwienie kredytów dla uczniów klas licealnych. Aby zachęcić młodzież do uczęszczania do liceum po ukończeniu siódmej klasy, zarząd rozpoczął starania w Ministerstwie Oświaty Rządu Prowincji Quebec o uznanie naszych szkół i przyznanie uczniom kredytów.

Należało opracować programy nauczania na trzech poziomach z języka polskiego, literatury, historii i geografii Polski, a następnie przetłumaczyć je na język francuski.

Do pracy tej, obok przewodniczącej, włączyły się: s. Terezja Gołębiowska oraz panie: Elżbieta Kopystecka, Maria Strońska, Teresa Kuźmicka.

W grudniu 1985 roku program został zatwierdzony, a Rada otrzymała zezwolenie – Permis #749998.
Od tego czasu zezwolenie to jest automatycznie przedłużane przez ministerstwo.

Po ukończeniu liceum uczniowie otrzymują 4 kredyty na swoim świadectwie ze szkoły średniej.
Obecnie mamy 2 kursy licealne oraz jedną filię kursów licealnych przy szkole im. Emilii Plater.

Na początku lat 80-tych członkowie Rady Szkolnej włączyli się do zbiórki pieniędzy na pomoc Polsce.
W związku z przyjazdem Papieża Polaka do Kanady w 1984 roku, członkowie Zarządu zostali zaangażowani do specjalnej komisji przyjazdu. Młodzież otrzymała chorągiewki polskie i papieskie, przygotowane głównie dzięki staraniom s. Terezji Gołębiowskiej.

Lata 1985–2004: działalność Polskiej Rady Szkolnej w Montrealu

W 1985 roku, z okazji 50. rocznicy śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego, zorganizowano akademię 3-majową, poświęconą jego osobie. W akademii tej wzięli udział uczniowie wszystkich szkół.

Organizowano także odczyty dla nauczycieli, rodziców i młodzieży z kursów licealnych. Między innymi:

• Dr Lidia Adamkiewicz wygłosiła odczyt pt. „Jak poznać, czy dziecko sięga po narkotyki” oraz poprowadziła pogadanki dla uczniów kursów licealnych.

• Ks. Andrzej Guryn przedstawił odczyt pt. „Nastolatki i rodzice”.

Dla uczniów wszystkich szkół organizowano wycieczki krajoznawcze po Kanadzie.

Szkoła na West Island

Nowa fala emigrantów z lat 80. osiedliła się głównie w zachodniej części Montrealu – West Island. Powstała potrzeba zorganizowania tam polskiej szkoły.

Szkoła rozpoczęła działalność w 1985 roku, dzięki staraniom:

• mieszkających tam nauczycieli,

• rodziców uczniów,

• przewodniczącej Polskiej Rady Szkolnej – Jadwigi Van Spall.

Nowy zarząd – 1994

W marcu 1994 roku, podczas Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego, wybrano nowy zarząd.
Przewodniczącą została Weronika Schab – członkini poprzednich zarządów, nauczycielka w szkołach sobotnich od 1967 roku.

Do zarządu weszli:

• Stanisław Siemieński

• Regina Piwowarczyk

• o. Józef Błaszak

• Jadwiga Korzekwa

• Elżbieta Kopystecka

• Bożena Augustyniak

• Elżbieta Jędrzejowska

• Anna Świderska

Oraz kierownicy szkół:

• s. Terezja Gołębiowska

• s. Stanisława Kacpura

• Jadwiga Van Spall

• Bożena Błowacka

• Halina Siwik

• Janina Wojciechowska

Współpraca z ZNP

Wszyscy nauczyciele po roku pracy wstępują do Związku Nauczycielstwa Polskiego w Kanadzie.
Biorą udział w szkoleniach i Walnych Zjazdach organizowanych przez ZNP..

Status organizacji charytatywnej – 1999

W 1999 roku Polska Rada Szkolna została zarejestrowana przez Canada Customs and Revenue Agency jako organizacja charytatywna. Od tego czasu może wystawiać pokwitowania do rozliczeń podatkowych za darowizny.

Wieloletnie starania trwały dwa lata, a w ich realizacji znacząco pomogła Elżbieta Kopystecka – członek zarządu.

Dzień Nauczyciela

W październiku 1993 roku po raz pierwszy zorganizowano Dzień Nauczyciela. Organizatorkami były:

• s. Terezja Gołębiowska

• Regina Piwowarczyk

• Weronika Schab

Każdego roku jedna ze szkół organizuje to wydarzenie pod patronatem Polskiej Rady Szkolnej. Koszty pokrywają sami nauczyciele. Wśród gości są przedstawiciele: kongresu, konsulatu, duchowieństwa, rodzice, przyjaciele.

Lata 1966–1991: pomoc władz kanadyjskich

Po roku 1966 Rada Szkolna rozpoczęła starania o:

• subwencje z Ministerstwa Edukacji Quebecu,

• wsparcie z Ministerstwa Wielokulturowości rządu federalnego (Ottawa).

Z czasem jednak, w związku z rosnącą liczbą grup etnicznych i zmniejszającymi się funduszami, programy dofinansowania zostały zlikwidowane.

• Ostatni czek z Ottawy otrzymano jesienią 1989 roku,

• Ostatni czek z Quebecu – w 1991 roku.

Po 1991 roku: szkoły stają się prywatne

Od 1991 roku wszystkie sprawy finansowe musiały być rozwiązywane we własnym zakresie.
Od tego momentu szkoły polonijne działają jako szkoły prywatne, utrzymywane przez:

• rodziców uczniów,

• fundacje,

• organizacje polonijne.

Główne źródła finansowania

Największym wsparciem dla szkół była i jest Polska Fundacja Społeczno-Kulturalna.

A także:

• Fundacja Polski Chrześcijańskiej – Toronto

• Związek Weteranów Polskich im. Marszałka Józefa Piłsudskiego – Montreal

• Polskie Towarzystwo Patriotyczne Bratniej Pomocy

• Komitet Pomocy Dzieciom Polskim

• PKTWP – Grupa X

• Konsulat Generalny RP w Montrealu

• Osoby prywatne

Podziękowania i refleksja

Pisząc te wspomnienia o powstaniu i działalności Polskiej Rady Szkolnej w Montrealu na przestrzeni 50 lat, pragniemy wyrazić głęboki szacunek i wdzięczność naszym poprzednikom – ludziom wielkiego serca, patriotyzmu i zrozumienia, którzy poświęcili się budowaniu i organizowaniu polskiego szkolnictwa na emigracji.

To właśnie im – pionierom i opiekunom polskości – kierujemy nasze podziękowania.

Osobom obecnie zaangażowanym w działalność Polskiej Rady Szkolnej składamy serdeczne gratulacje oraz życzenia dalszych sukcesów w pracy na rzecz rozwoju szkolnictwa polonijnego w Montrealu.

Lidia Pacak

Informacje przygotowane zostały na podstawie materiałów umieszczonych w Biuletynie wydanym z okazji Złotego Jubileuszu PRS, które zebrała i opracowała Pani Weronika Schab